Bạn luôn thấy bí và nhàm chán với ý tưởng vì không biết tới điều này! (Phần 2)
Tại sao không cần sợ trùng ý tưởng hay bị sao chép
"Người ta làm rồi...", "Ý tưởng này đã có người triển khai trước...", "Sợ thị trường này đông người quá..."
Những câu này nghe quen không? Đây chính là những nỗi lo ám ảnh hầu hết chúng ta khi khởi đầu một dự án mới. Ngay cả khi ý tưởng có tiềm năng to lớn, chúng ta vẫn hay chần chừ vì một nỗi sợ vô hình: sợ không đủ đặc biệt, sợ không còn đất diễn, sợ thua cuộc trước khi bắt đầu.
Để Dung kể cho bạn nghe câu chuyện này: khi Groupon - công ty phiếu giảm giá nổi tiếng ở Mỹ - bắt đầu thành công, chỉ sau vài năm, ở Trung Quốc đã có đến 5.000 công ty cùng làm mô hình mua chung! Nghe như một cuộc đua hỗn loạn, đầy sao chép phải không? Nhưng thực tế chỉ một vài công ty thực sự sống sót và bứt phá.
Trong số đó, Wang Xing đã nổi bật lên từ "biển người" ấy. Từ mô hình sao chép Groupon, anh ta biến hóa nó thành Meituan - siêu ứng dụng đời sống số 1 tại Trung Quốc, thậm chí thắng cả thị trường mà bản gốc không thể bước vào.
Cùng một ý tưởng, người thắng không phải là người đến trước, mà là người thực thi thông minh hơn, hiểu thị trường hơn, định vị khác biệt hơn, và kiên trì lâu hơn.
Vậy nên đứng trước câu hỏi về sự trùng lặp ý tưởng, về sự cạnh tranh, và cả nỗi sợ sao chép ý tưởng, mình muốn chia sẻ 4 góc nhìn của mình và đi kèm các câu chuyện minh chứng. Hy vọng sẽ truyền cảm hứng cho bạn để định hình lại tư duy trước nỗi lo này.
Đây cũng là bài viết thứ 2 cùng nội dung từ 1 hoá nhiều. Bài này tập trung vào triển khai sản phẩm dịch vụ.
Bài số 1, tập trung vào từ 1 hoá nhiều dạng content bài viết, mời bạn xem lại tại đây.
Góc nhìn thứ nhất: Một ý tưởng - Nhiều cách triển khai
Hãy tưởng tượng ý tưởng như một hạt giống. Cùng một loại hạt giống, nhưng tùy vào cách gieo trồng, chăm sóc và môi trường, chúng ta sẽ có những cây cối hoàn toàn khác nhau về hình dáng, kích thước và chất lượng quả.
Robert Kiyosaki là một ví dụ tuyệt vời cho tư duy này. Ông khởi đầu với ý tưởng về giáo dục tài chính cá nhân qua cuốn sách "Rich Dad, Poor Dad". Sau đó, cùng một thông điệp "độc lập tài chính", Kiyosaki đã phát triển thành:
Board game CashFlow để người chơi thực hành kỹ năng tài chính
Các khóa học và chương trình huấn luyện về đầu tư
Hệ thống mentoring trực tiếp
Podcast và workshop
Napoleon Hill cũng làm điều tương tự. Ông dành 20 năm nghiên cứu 15 quy tắc thành công, nhưng thay vì chỉ viết một tài liệu duy nhất, ông đã liên tục "đóng gói" lại những quy tắc này:
"The Law of Success" - khóa học đầy đủ 15 nguyên tắc
"Think and Grow Rich" - phiên bản tinh gọn cho doanh nhân
"Outwitting the Devil" - góc nhìn tâm lý học
Newsletter và chương trình radio
Cùng một bộ kiến thức, nhưng mỗi phiên bản lại tiếp cận một nhóm độc giả khác nhau với cách thể hiện phù hợp.
Góc nhìn thứ hai: Một vấn đề - Nhiều hướng giải quyết
Trong thiết kế sản phẩm, có một nguyên tắc vàng: luôn có nhiều hơn một cách để giải quyết một vấn đề. Đây chính là nền tảng của Design Thinking - phương pháp tư duy được các công ty hàng đầu thế giới áp dụng.
Trong giai đoạn "Ideate" của Design Thinking, nhóm thiết kế được khuyến khích thực hiện "divergent thinking" - tư duy phân kỳ. Họ đưa ra thật nhiều ý tưởng giải pháp cho cùng một vấn đề trước khi đánh giá và chọn lọc. Số lượng dẫn đến chất lượng: càng nghĩ ra nhiều hướng tiếp cận, càng tăng cơ hội tìm thấy ý tưởng đột phá.
Câu chuyện kinh điển về tư duy đa phương pháp là case study từ IDEO - 1 công ty thiết kế nổi tiếng. Khi nhận đề bài tái thiết kế xe đẩy mua sắm, họ không đi theo một ý tưởng duy nhất ngay từ đầu. Thay vào đó, họ khuyến khích mọi thành viên đề xuất thật nhiều ý tưởng "hoang dã", sau đó chọn lọc và kết hợp các ý tưởng hay nhất.
Trong quá trình đó, họ xây dựng nhiều prototype khác nhau: mẫu xe gắn máy quét mã vạch, mẫu xe có rổ xếp chồng, mẫu tập trung cải tiến bánh xe. Triết lý của IDEO là "enlightened trial and error" - thử nghiệm và sai sót một cách sáng suốt. Kết quả cuối cùng là sự tổng hợp những điểm mạnh từ nhiều ý tưởng nhỏ ban đầu.
Lấy ví dụ khác mà bạn có thể dễ dàng bắt gặp sản phẩm trong cuộc sống hàng ngày: nhu cầu đi lại trong đô thị đã sản sinh ra hàng loạt mô hình khởi nghiệp khác nhau. Cùng giải quyết bài toán di chuyển, nhưng chúng ta có dịch vụ gọi xe công nghệ (Grab, Be, XanhSM), nước ngoài có cả mô hình chia sẻ xe đạp/xe điện (Lime, Bird), ứng dụng đi chung xe (carpool), và phát triển giao thông công cộng thông minh.
Mỗi startup theo đuổi một phương pháp tiếp cận riêng và thực tế cho thấy không có "một con đường duy nhất" để thành công. Điều quan trọng là họ đều tìm được cách riêng để phục vụ các phân khúc khách hàng khác nhau trong cùng một thị trường.
Ví dụ thực tế từ cộng đồng Solo Expert
Tháng 2/2025, Dung đã thực hiện một thử thách nhỏ miễn phí trong Cộng đồng Solo Expert mang tên "Glow up your Home". Thời điểm đó, mình quan sát thấy nhiều người kinh doanh chuyên môn chưa quan tâm đến trang Profile cá nhân trên Facebook để làm rõ định vị giá trị và tạo niềm tin cho khách hàng tiềm năng.
Với vai trò là người cố vấn thiết kế sản phẩm chuyên môn, Dung đã hỗ trợ người tham gia làm rõ giá trị họ mang lại cho khách hàng qua chuyên môn của mình, đồng thời tạo ra một lead magnet đơn giản nhưng hiệu quả.
Đến tháng 3/2025, Mina Mai Hương - một đối tác của mình - cũng thực hiện một thử thách tương tự mang tên "Make up Facebook Profile Expert". Xuất phát từ cùng một vấn đề, nhưng cách tiếp cận của Mina có sự khác biệt. Với vai trò là người cố vấn xây dựng thương hiệu cá nhân, Mina tập trung hỗ trợ người tham gia viết bài bio ghim về giới thiệu bản thân rõ ràng, hướng dẫn cách thu hút người xem theo dõi, liên hệ cộng tác hoặc truy cập sản phẩm dịch vụ.
Điều thú vị là cả hai cách tiếp cận đều được đón nhận tích cực như nhau, mặc dù xuất phát từ cùng một vấn đề cốt lõi. Điều này chứng minh rằng không có "một cách đúng duy nhất" để giải quyết vấn đề - mà có nhiều cách đúng phù hợp với từng góc nhìn và chuyên môn khác nhau.
Sự khác biệt không nằm ở cái "mới", mà ở cái "riêng".
→ Áp dụng vào thực tế: Khi bạn gặp phải một vấn đề trong kinh doanh hoặc thiết kế sản phẩm, thay vì chỉ nghĩ đến một giải pháp duy nhất, hãy tự đặt câu hỏi "Còn cách nào khác không?" Viết ra ít nhất 5-7 hướng tiếp cận khác nhau trước khi quyết định chọn một hướng để phát triển.
Góc nhìn thứ ba: Một khóa học - Nhiều kiểu thiết kế
Trong lĩnh vực giáo dục online, cùng một chủ đề có thể được thiết kế theo nhiều cấu trúc khác nhau tùy mục tiêu và đối tượng học. Đây là tư duy "linh hoạt hóa lộ trình học tập". Một ý tưởng khóa học về lập trình có thể triển khai thành:
Về thời lượng:
Khóa học ngắn hạn vài tuần: tập trung nền tảng cho người mới, ưu điểm là nhanh và thực hành ngay
Chương trình dài hạn vài tháng đến 1 năm: bao quát toàn diện, nền tảng sâu và bài bản
Về mức độ nội dung:
Khóa học nền tảng: dành cho người mới bắt đầu, nội dung tổng quan, dễ tiếp cận
Khóa học nâng cao: chuyên sâu vào lĩnh vực hẹp, yêu cầu nền tảng trước đó
Về hình thức:
Tự học (asynchronous): học viên tự học qua video, tài liệu, linh hoạt thời gian
Mentoring/Cohort: học theo nhóm có giảng viên hướng dẫn trực tiếp, tương tác cao
Ví dụ: Harvard CS50 ban đầu là một khóa học đại học truyền thống, nhưng về sau đã phát triển thành cả một "hệ sinh thái" gồm nhiều khóa dành cho các đối tượng khác nhau:
CS50x trực tuyến miễn phí
CS50 dành cho luật sư
CS50 cho doanh nhân
Các chuyên đề Python, AI
Điều này chứng tỏ một ý tưởng khóa học có thể có nhiều phiên bản để phù hợp với trình độ và mục đích người học khác nhau.
→ Câu hỏi quan trọng: Nếu bạn có một ý tưởng khóa học, đừng vội đóng khung nó vào một format. Hãy tự hỏi: nếu mình là người học, mình sẽ cần gì? Và nếu có 3 kiểu người học khác nhau, mình có thể phục vụ họ theo 3 kiểu nào?
Góc nhìn thứ tư: Một nội dung - Nhiều định dạng
Góc nhìn này có thể đâu đó giống góc nhìn thứ 3, tuy nhiên mình muốn tách ra riêng để làm rõ về cách thiết kế sản phẩm theo định dạng khác nhau. Trong kỷ nguyên số, một nội dung kiến thức có thể được "đóng gói" lại thành nhiều định dạng khác nhau. Đây là chiến lược "Content Repurposing" với tư duy cốt lõi "Create once, publish everywhere" - tạo một lần, tái sử dụng nhiều lần.
Thay vì chỉ viết blog, bạn có thể biến nội dung đó thành:
Video YouTube
Podcast
Infographic
Bản tin email
Workshop trực tiếp
Series bài đăng mạng xã hội
Gary Vaynerchuk nổi tiếng với việc chuyển hóa một bài nói chuyện thành hàng chục mẩu nội dung trên nhiều nền tảng. Một bài keynote 60 phút của ông có thể được dựng lại thành:
Video ngắn trên Instagram
Trích âm thanh làm podcast
Bài blog tóm tắt ý chính
Trích dẫn đưa lên Twitter
Hình ảnh meme cho mạng xã hội
Cách làm này giúp tối ưu hóa giá trị của nội dung gốc và đảm bảo thông điệp phủ sóng đa kênh. Lưu ý là mỗi định dạng mới đòi hỏi điều chỉnh cách thể hiện cho phù hợp:
Viết bài blog cần chi tiết mạch lạc
Làm video cần hình ảnh sinh động
Làm podcast cần lời thoại gần gũi
Vậy nên tuy cùng nội dung nhưng định dạng phát hành sản phẩm khác nhau cần bạn tuỳ chỉnh hình thức trình bày để truyền tải thông điệp của mình cho thống nhất và trọn vẹn.
Đừng lo lắng nếu ta cứ “nhai đi nhai lại” hoài thông điệp. "Repurposing isn't laziness; it's strategic amplification" - tái định dạng không phải lười biếng, mà là khuếch đại chiến lược.
Kết luận: Từ hiểu biết đến hành động
Sau khi đi qua 4 góc nhìn trên, bạn có thể thấy rằng nỗi lo "người ta làm rồi" thực chất là một tư duy hạn chế không cần thiết. Thay vào đó, bạn nên sang tư duy "mình sẽ làm điều này theo cách nào?"
Đây là một số bước hành hành động cụ thể bạn có thể thực hiện ngay:
Bước 1: Đánh giá lại ý tưởng của bạn Thay vì hỏi "có ai làm chưa?", hãy hỏi "mình có thể tiếp cận vấn đề này theo những cách nào khác nhau?" Viết ra ít nhất 3-5 cách triển khai khác nhau cho cùng một ý tưởng.
Bước 2: Xác định điểm khác biệt của bạn Tự hỏi: "Với kinh nghiệm, góc nhìn và chuyên môn riêng của mình, mình có thể mang lại giá trị gì mà người khác không có?" Điều này có thể đến từ cách bạn giải thích vấn đề, đối tượng bạn hướng đến, trải nghiệm của bạn hoặc phương pháp bạn sử dụng.
Bước 3: Thử nghiệm đa định dạng Nếu bạn có một nội dung hoặc ý tưởng, hãy thử triển khai nó qua ít nhất 2-3 định dạng khác nhau. Quan sát xem định dạng nào được đón nhận tốt nhất, định dạng đó phù hợp với chân dung khách hàng thế nào.
Bước 4: Học từ những người "làm trước" Thay vì coi họ là đối thủ, hãy nghiên cứu để hiểu họ đã tiếp cận vấn đề như thế nào, điểm mạnh và hạn chế là gì. Từ đó, bạn có thể tìm ra cách làm khác biệt và có thể tốt hơn. Thậm chí, thử nghĩ đến phương án hợp tác với người có chung ý tưởng để khiến sản phẩm của các bạn trở nên mạnh mẽ và lan toả rộng hơn.
Bạn không cần phải là người đầu tiên và duy nhất làm một việc gì đó. Trong thế giới đầy ắp ý tưởng tương tự, điều làm nên sự khác biệt không phải là cái gì bạn làm, mà là cách bạn làm nó - với cá tính, kinh nghiệm và góc nhìn độc đáo của riêng bạn. Đương nhiên là cả sức bền và sự gan lì của bạn trong cuộc chơi này nữa!
Bạn chính là bản quyền sống của ý tưởng bạn mang theo. Và đó là thứ không ai có thể sao chép được.